• Orhun Yazıtları nedir?

Orhun Yazıtları Göktürkler tarafından, Türklerin ilk bilinen alfabesi olan Orhun alfabesi ile 700’lü yılların başında taş üzerine yazılan yazıtlardır. Orhun yazıtları üç tanedir. Bilge Kağan Yazıtı, Kültigin Yazıtı ve Tonyukuk Yazıtı. Bilge Kağan Yazıtı 735 yılında oğlu Tengri Kağan tarafından, Kültigin Yazıtı 731 yılında Bilge Kağan tarafından, Tonyukuk Yazıtı ise 732 yılında (kesin tarih tartışma konusu) başkomutanlık ve baş vezirlik yapan Tonyukuk’un kendisi tarafından dikilir.

• Orhun Yazıtlarında ne yazar?

Orhun Yazıtları Türklerin ilk alfabesi olan ve 38 harften oluşan Orhun alfabesi ile yazılmıştır. Bilge Kağan ve Kültigin Yazıtlarını Bilge Kağan’ın yeğeni olan Yolluğ Tigin, Tonyukuk Yazıtını ise Tonyukuk kendisi yazmıştır. Yazıtlarda genel olarak, Türklerin devlet sistemi, yaşamı, komşuları ile arasındaki ilişkileri, siyasi sorunları, savaş taktikleri ve gelecek kuşaklara tavsiyeleri vardır. Bilge Kağan ve Kültigin Yazıtları gelecek kuşaklara hitaben, yapılan yanlışlardan ders çıkarma amacında yazılmıştır. Tonyukuk Yazıtı ise o günün koşullarını anlatan daha resmi bir dil ile yazılmıştır.

• Orhun Yazıtları neden önemlidir?

Yazıtların Türkler için bu kadar önemli olmasının nedeni, ilk defa “Türk” isminin Türkçe olarak resmi bir metinde geçmesi ve Türklerle ilgili, Türklerin yazdığı ilk yazılı metin olması. Yazıtlar bulunmadan önce Türkler hakkında bilgiler Moğollar ve Çinlilerin tarihlerinden derme çatma toplanıyordu. Bu yazıtlar sayesinde, Türklerin, kurduğu medeniyetin ne derece geliştiğini ve o dönemde devlet sisteminin, savaş taktiklerinin olduğunu ilk kaynaktan okuyoruz. Yazıtlar Türk tarihine tutulan bir ışıktır. Bu yazıtlar, Türklerin genel barbar algısının aksine son derece medeni, uygar bir yaşam sürdüğünü, alfabesinin, devletinin, gelişme planlarının olduğunu ve bunları yüzyıllar önce yaptığının bir ispatıdır.

• Günümüzde Orhun Yazıtları ne durumdadır?

Bilge Kağan ve Kültigin Yazıtlarının orjinalleri hemen yazıtların yanına yapılan Orhun Müzenin içerisinde sergileniyor. Müzede aynı zamanda taşların üzerine dikildiği orijinal kaplumbağa heykelleri, bu çevreden çıkan Türklerle ilgili değerli eserler ve fotoğraflar sergileniyor. Yazıtların orijinal yerlerinin yerine de yazıtların birebir boyuttaki kopyası dikilmiş. Tonyukuk yazıtı ise diğer yazıtlar kadar korunaklı değil. Orijinal konulduğu yerde sert hava koşullarına korunaksız bir şekilde duruyor. Sadece etrafı tel örgüler ile çevrilmiş.

• Orhun Yazıtları nerededir?

Bilge Kağan ve Kültigin yazıtları Moğolistan’ın başkenti Ulan Batur’a 400 km uzaklıktaki Orhun Vadisinde, Karakurum şehrine 45 km uzaklıkta Koço Çaydam bölgesindedir. Tonyukuk yazıtı ise Ulan Batur’a 100 km uzaklıktaki Bayançotko bölgesindedir.

• Orhun yazıtlarına nasıl gidilir?

Bilge Kağan ve Kültigin Yazıtlarına başkent Ulan Batur’dan turlar düzenleniyor. Fakat çok talep olmadığı için Orhun yazıtlarına tur bulmak biraz zor hatta kış aylarında imkânsız.  Yazıtlara gitmek için en iyi yöntem kendi olanaklarla gitmek. Bu da ya araba kirala ya da toplu taşıma araçları kullanma ile olabilir. Moğolistan’da araba kiralamak pahalıya gelebilir. Toplu taşıma araçlarını kullanmak için de ilk olarak Ulan Batur’un en ünlü caddesi olan Peace Caddesinden 37 numaralı otobüse binip, Dragon Center’a gelinir. Onun önünden Karakurum’a (Harhorin) giden otobüs kalkıyor ama günde tek sefer var. O da saat 11:00 de, fiyatı da 17300 tögrög. Ulan Batur –  Karakurum arası otobüs ile yaklaşık 7 saat sürüyor. Karakurum’a vardığınızda, orada bir konaklamak gerekiyor çünkü vardığınızda müze kapanmış olacaktır. Ertesi gün Orhun yazıtların bulunduğu ve 45 km uzaklıkta bulunan Koço Çaydam bölgesine gitmek için otostop da çekilebilir, bir araç kiralayarak da gidilebilir. Orada araç bulmak zor değil.  Ücreti, ne tutarsa mantığı geçerli olduğu için değişiklik gösterebilir. 30bin tögrög uygun bir rakamdır.

Tonyukuk Yazıtı için hiçbir tur düzenlenmiyor. Yeri biraz sapa bir yerde kaldığı için toplu taşıma aracı da gitmiyor. İki seçenek var. Birincisi otostop çekmek, ikincisi ise Ulan Batur’dan bir araç ayarlayıp gitmek. Otostop için biraz zor yer çünkü o tarafa çok araç gitmiyor. Araba kiralamak da biraz pahalıya mal olabilir.