Genel Olarak İran

İran Türkiye’ye bir sınır kapısı kadar yakın, kafamızı çevirip bakmadığımız için dünyanın öbür ucundaymışçasına uzak bir ülke. Amerikan ambargosu ve genel bir kötüleme kampanyasına maruz kaldığı için çatık kaşla baktığımız kapalı bir kutu. Fakat sıradan bir kutu olmanın aksine, açıldığında siyahı, beyaz yapan, içine girildiğinde insanın kalbini sıcacık duygularla dolduran, kapatılırken de tekrar açmaya heveslendiren sürprizlerle dolu bir kutu. İran hakkında yapılan onca karalama haberleri, yalanları, kötüleme kampanyalarını unutun. İşte ilk ağızdan İran…

İran İslam Cumhuriyeti

İran İslam Cumhuriyeti, 77 milyon nüfusu ile Güneyde Umman Körfezinden, Kuzeyde Hazar Denizine, Doğuda Pakistan, Afganistan’dan Batıda Türkiye, Irak’a kadar uzanan 1,6 milyon km2 büyüklüğünde bir ülke. Şeriat kurallarının geçerli olduğu ülkede resmi dil Farsça.

Vize

İran ile Türkiye arasında yapılan anlaşmaya göre iki ülke karşılıklı vizeyi kaldırdı. Buna göre her türlü pasaport ile İran’a giriş yapıla biliniyor. Kalma süresi de 3 ay. 

Para

İran’ın resmi para birimi İran Riyaldir. 1 TL = 10000 Riyal. Fakat halk arasında riyal yerine bir sıfır atılıp ve tümen olarak söyleniyor.  1 TL = 1000 Tümen. Çok yaygın bir kullanım olmasa da paraların üzerindeki Humeyni resminden dolayı paradaki bütün sıfırları atıp Humeyni diyenler de var. 1 TL =  1 Humeyni. Bunun yanında İran’da ikinci en çok kullanılan para Dolar. Hatta doların kuru Türkiye’den daha yüksek. İran’a dolar ile gitmekte fayda var. Giderken mutlaka bilinmesi gereken bir durum var. O da İran’da yabancı kredi kartı ve banka kartı geçmiyor. Giderken tüm gezi parasını yanınızda götürmeniz gerekir.

Trafik

İran’da trafik inanılmayacak kadar karmaşık. Neredeyse hiç bir trafik kuralına uyulmaz. Yeşil ışıkta karşıdan karşıya geçerken, ya da kaldırımda yürürken bile bir araba altında ya da motor altında kalmamak için dikkat etmekte fayda var. Trafik ışıkları çoğu yerde yanmaz. Karşıdan karşıya son derece dikkatli bir şekilde bir öne bir arkaya sağlam manevralarla geçmeniz gerekir. Fakat bu kadar kaosa dönmüş bir trafikte şaşılacak şey ise hiç birinin birbiri ile kavga etmemesi.

Misafirperverlik

İran’da insanı şaşırtan bir nokta ise İranlıların aşırı misafirperverliği. Bizim yıllar önce kaybettiğimiz misafirperverliği İran’da her yerde görmek mümkün. Genel olarak İranlılar Turisti çok seviyor. Mümkün oldukça konuşmak sohbet etmek istiyor. Özellikle Kuzeyinde bir de Türk olduğunuzu öğrendiklerinde eve yemeğe ya da yatılı kalmaya davet ediyorlar. Taksi sorduğunuzda sorduğunuz kişinin taksiyi ayarlayıp parasını ödediğini, akşam yemeğine ya da yatılıya kalmak için bir davet almayı, yapılan alışveriş karşısında para istenmediğini ve buna benzer birçok davranışı her han her yerde görmeniz mümkün.

Coğrafya

Büyük bir coğrafyaya yayılan İran, Türkiye gibi dört bir tarafının kendine has kültürü var. Kuzey bölgesi, Batı ve Doğu Azerbaycan olarak iki eyalete ayrılmış. Bu bölgelerin nüfusunun büyük bir kısmı Azeri Türkü. Hatta Azeri kelimesini bile kabul etmeyip direk Türk olduğunu söyleyenler de var. Bu bölgelerde tamamen Türkçe konuşuluyor. Türk televizyonları izleniyor. Bu iki eyalet dışında 31 eyalet daha var. Güneye doğru inildikçe özellikle Başkent Tahran’dan sonra yeşillik yerini sarılığa bırakıyor. Sapsarı çöllerin üstünde sıcaklık da yüksek değerlere çıkıyor.

Şehirler

Başkent Tahran olmak üzere, Meşhed, Tebriz, İsfahan, Kerec, Şiraz İran’ın en büyük şehirleri. 4000 yıllık geçmişi ve çok sayıda medeniyete ev sahipliği yaptığı için küçük ama önemli olan birçok İran şehri var. Bunlar; Kum, Yazd, Horasan, Nişabur, Tus, Bander Abbas, Kazvin, Hamedan, Erdebil, Kaşan ve Gülistan.

Yasaklar

İran hakkında yanlış bildiğimiz birçok yasak var. Bana en çok sorulan ve benim tanık olduklarım şunlar; Alkol ve uyuşturucu içmek, bazı internet siteleri, kadınların başının açık dolaşması ( Yarım açık serbest) Erkeklerin şort giymesi yasak. Fakat çok katı yasaklar yok. Her şeyden önce bir kez uyarı yapılıyor. Dövme yaptırmak, sevgililerin el ele dolaşması, otobüslerde ve metrolarda kadın erkeğin karışık oturması, kadınların bisiklete binmesi, araba kullanması, gece dışarı çıkması, tek başına dışarı çıkması, makyaj ve estetik yaptırması, renkli kıyafetler giymesi, erkeklerin terlik giymesi, saçlarının uzun olması, sinekkaydı tıraş olması, kravat takması, renkli kıyafetler giymesi yasak değil. Aslında kanunda bazı yasaklar hala geçerliymiş ama artık uygulanmıyormuş. Zaten sokaklarda caddelerde bu görüntüler ile çokça karşılaşılıyor.

Ulaşım

İran’a üç farklı şekilde gitmek mümkün. Tahran, Tebriz, Şiraz, İsfahan’a Türkiye’den direk uçak seferleri düzenleniyor. Bunun yanında İran’ın çoğu şehrinde hava alanı var. Bu şehirlere aktarmalı uçuşlarla gitmek mümkün. İran’a trenle de gitmem mümkün. İstanbul’dan kalkan Transasya treni Van’dan geçerek Tahran’a kadar gidiyor. Bunun yanında Van’dan Tebriz’e daha sık tren bulmak mümkün. Otobüsler de başta İstanbul’dan ve Van’dan olmak üzere, Ankara’dan, Trabzon’dan, Erzurum’dan, Tebriz’e ve Tahran’a gidiyor. Ülke içi ulaşım da benzinin 1 liranın altında olmasından dolayı ucuz. Ülkenin her yerinden her yerine uçak, otobüs ve tren kullanılabileceği  gibi kısa mesafedeki şehirlere gitmek için taksi bile kullanılabilir. Ayrıca otostop İran’da çok yaygın olmasa da İranlılar otostop çekenleri yolda bırakmıyor. Ücret isteyenler de oluyor istemeyenler de oluyor. Bindiğinizde sormanızda fayda var. Ücret almadan kendi rotasını değiştirip sizi istediğiniz yere götüren birileri çıkarsa şaşırmayın.

Yemek

İran’da hiç sıkıntı çekilmeyecek bir konu da yemek konusu. Yemekleri neredeyse bizim yemeklere çok benziyor. Ağırlıklı olarak pilavın, etin ve safranın kullanıldığı yemekler bizdeki yemeklerin bir çeşidi. Kebab’dan, dönere, kokoreç’ten, çorba çeşitlerine kadar bütün yemekler bizim ağız tadımıza uygun. Yemekler Türkiye’ye göre ucuz ve porsiyonlar Bizim porsiyonların iki katı büyüklüğünde.

İçecek konusu yemek konusuna göre daha farklı. Bizim içtiğimiz her türlü içecek var fakat tatları çok değişik. Gazlı ayran, naneli ayran, sarımsaklı ayran dışında normal ayran bulmak mümkün değil. En meşhur içeceklerinden biri de içinde tohumların yüzdüğü Şuveren içeceği. Görüntü biraz garip görünse de sıcak havalarda ferahlatıcı bir tadı var. İran’da Şarabı, birayı ve şampanyayı her markette bulabilirsiniz. Tek fark alkolsüz olmaları. Özellikle Efes İran’da çok yaygın. Elmalı, armutlu, şeftalili, limonlu ve daha birçok çeşidinin olduğu Efesler orada meyve suyu niyetine içiliyor. İran’da alkol kullanmak yasak. İçerken ya da sarhoş yakalanmanın cezası turiste 70 kırbaç, vatandaşına 70 kırbaç ve hapis. Ama illaki içmek istiyorum derseniz de çok zor değil. Özellikle İran’ın kuzeyinde çoğu kimse kendi evinde kendi alkolünü yapıyor. Gelen misafirlerine de ikramda bulunuyor. Ayrıca bazı marketlerde el altından satışı yapılıyor.

Konaklama

Turizm yeni gelişmeye başladığı için çok fazla lüks otel yok. Genel anlamda oteller pansiyon tarzı yerler ve biraz bakımsız. Otellerde güvenlik açısından hiç bir sorun olmamasının yanında temizlik konusunda biraz sıkıntı yaşanabilir. Dünyanın dört bir yanında moda olan hostel akımı İran’da da var. Hostellerin sayısı hızla artıyor. Fakat her kapısında hostel yazan yerlere inanmayın. Aralarında ucuz pansiyon ya da otel olup da modaya uymak için Hostel yazan yerler.

Turistik şehirlerde çok fazla otel olmasına rağmen, çok az bir kısmı internetten bulunabilir. Genelde internet yaygın olmadığı ve hızının düşük olduğu için henüz oteller internet ortamına tam geçememiş. Bütün hepsinin yanında İran’da evlere misafir olmak isteyenler çok zorlanmadan kalacak yer bulabilirler. Gerek Couchsurfing, hospitality gibi internet sitelerinden gerekse oraya vardıklarında mutlaka bir İran ailesi sizi misafir edecektir. 

Edebiyat ve Bilim

İran, şair, yazar ve bilim adamı yetiştirme konusunda dünyanın en zengin coğrafyasından biridir. Savaşlar, karışıklıklar ve siyasi olaylardan ötürü günümüzde bu zenginlikten çok uzak göründe de yüzyıllar önce yetiştirilen kişilerin eserleri günümüze kadar gelmişti. Ömer Hayyam, Firdevsi, Mevlana, Hafız, Sadi, İbni Sina, Biruni, Gazzali, Nizami Gencevi, Nizamülmülk, ve daha bir çok önemli kişi bu topraklarda doğmuş ya da yaşamıştır. Ömer Hayyam’ın rubaileri, Firdevsi’nin Şehnamesi ve Mevlana’nın Mevlevisi günümüzde bile hala zevkle okunmaktadır. Bunların yanında bence İran’a gitmeden okunacak 5 kitap vardır. Amin Maalouf’un Semerkant, İskender Pala’nın Şah& Sultan, Vladimir Bartol’un Alamut Kalesi, Ömer Hayyam’ın rubaileri ve  Harold Lamb’ın Ömer Hayyam’ı bu 5 kitaplık okunması gereken kitaplar listesini oluşturur.    

Müslümanlık

İran’ın dini Şii müslümanlık. Şiiler ile Sunniler arasında fark, Sünnilerin Hz. Ali’yi 4. halife kabul etmeleri, Şiilerin ise Kabe’de doğan tek kişi olan ve ilk imana gelen Hz. Ali’nin, Hz. Muhammed’in hak varisi olarak kabul etmelerinden doğar. Böylece yüzyıllar içinde aradaki fark artar devam eder.  Ezan Sünni ezanına göre farklı okunur. Namaz 3 vakittir. Namaz Kılma şekli farklıdır. Şiiler namaz kılarken namaz taşı denilen bir taş kullanırlar. Namaz esnasında herkes birbirinin önünden geçer. Kadınlar camide ibadet yapabilir.

Son olarak…

İran’a giderken benim içimde de biraz ön yargı vardı fakat sınır kapısından geçip ilk olarak İran topraklarına adımımı atarken, gördüğüm güler yüzlü gümrük polisleri ve daha sonra çarşıda, sokakta tanıştığım onlarca sıcakkanlı, samimi, misafirperver İranlılar sayesinde İran hakkında çok kandırıldığımızı anladım. Ülkenin yönetim şeklini, hakkındaki hurafeleri bir kenara bırakıp, üstünüzdeki baskıdan ve yarattığı tedirginlikten kurtulun çünkü İran, tarihi ve turistik yerleri yanında şehirlerin ara sokaklarında, meydanlarında gönül rahatlığı ile gezebileceğiniz güvenli ve güzel bir ülke.